Bẫy thu nhập trung bình là gì? Nguyên nhân và giải pháp phòng tránh

Bẫy thu nhập trung bình là gì?

Khái niệm bẫy thu nhập trung bình

Bẫy thu nhập trung bình là thuật ngữ được sử dụng để mô tả tình trạng mà một quốc gia đã đạt đến một mức thu nhập trung bình nhất định nhờ những lợi thế ban đầu như tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, công nghệ và lao động rẻ.

Tuy nhiên, các quốc gia này sau đó lại gặp khó khăn trong việc vượt qua bẫy này để tiến lên một mức thu nhập cao hơn, thường là do sự chậm trễ trong cải cách kinh tế, sự thiếu hụt đầu tư vào năng lực hội nhập và sự đổi mới công nghệ, và sự thiếu hụt cơ sở hạ tầng.

Bẫy thu nhập trung bình gây cản trở việc cải thiện thu nhập của người dân

Ví dụ về bẫy thu nhập trung bình

Hiện nay, có một số quốc gia đang được xem là đối mặt với tình trạng bẫy thu nhập trung bình, trong đó có những quốc gia đang gặp khó khăn trong việc tiếp tục phát triển để vượt qua mức thu nhập trung bình và tiến lên thành nền kinh tế phát triển cao hơn. Các ví dụ điển hình có thể gồm:

• Brasil: Brasil là một trong những quốc gia lớn nhất ở Nam Mỹ, đã đạt được mức thu nhập trung bình nhưng gặp phải những thách thức lớn trong việc duy trì tăng trưởng kinh tế bền vững và cải thiện chất lượng đời sống cho người dân.
• Nam Phi: Nam Phi là một trong những nền kinh tế phát triển nhất châu Phi, nhưng cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức kinh tế và xã hội, từ tỷ lệ thất nghiệp cao đến bất ổn chính trị và vấn đề bất bình đẳng.
• Nga: Nga là một quốc gia có thu nhập trung bình cao, nhưng sự phụ thuộc nặng nề vào ngành công nghiệp dầu mỏ và khí đốt, cùng với sự thiếu hụt cải cách kinh tế và đầu tư vào đổi mới công nghệ có thể làm chậm sự phát triển bền vững.

Bẫy thu nhập trung bình tiếng Anh là gì?

Bẫy thu nhập trung bình tiếng Anh là Middle Income Trap.

Đặc điểm bẫy thu nhập trung bình

Các đặc điểm chính của bẫy thu nhập trung bình thường bao gồm:

• Hoạt động đầu tư phát triển thấp: Các quốc gia rơi vào bẫy thu nhập trung bình thường gặp khó khăn trong việc thu hút đầu tư vào các lĩnh vực cơ sở hạ tầng và công nghiệp quan trọng nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Điều này hạn chế khả năng tăng trưởng của kinh tế và làm chậm quá trình phát triển.
• Thị trường lao động kém sôi động: Mặc dù có dân số lao động lớn, nhưng các quốc gia này thường gặp khó khăn trong việc cải thiện năng suất lao động và tạo ra đủ việc làm cho dân số lao động. Sự thiếu hụt việc làm chất lượng có thể dẫn đến sự phân bố thu nhập không công bằng và gia tăng bất ổn xã hội.
• Ngành chế tạo phát triển chậm: Các ngành sản xuất và chế tạo trong các quốc gia này thường thiếu đầu tư vào nâng cao năng lực sản xuất và sự đổi mới công nghệ, dẫn đến sự phụ thuộc vào sản xuất hàng hóa có giá trị thấp và khả năng cạnh tranh kém.
• Ngành công nghiệp thiếu phát triển: Các quốc gia rơi vào bẫy thu nhập trung bình thường không đầu tư đủ vào các ngành công nghiệp có giá trị gia tăng cao. Điều này dẫn đến sự phụ thuộc lớn vào việc sản xuất nguyên liệu và hàng hóa chưa chế biến, làm giảm sự cạnh tranh và khả năng thích ứng với biến đổi kinh tế toàn cầu.
• Khoa học công nghệ lạc hậu: Việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển công nghệ thường không đủ để duy trì và nâng cao sự cạnh tranh toàn cầu. Các quốc gia trong bẫy thu nhập trung bình thường đối diện với sự kém hiệu quả trong việc áp dụng công nghệ mới và cải tiến kỹ thuật, làm giảm khả năng tăng trưởng dài hạn của kinh tế.

Một số đặc điểm của bẫy thu nhập trung bình

Nguyên nhân gây ra bẫy thu nhập trung bình

Phụ thuộc vào nhân công giá rẻ

Nhiều quốc gia phát triển đầu tiên nhờ vào lao động giá rẻ, thu hút các nhà đầu tư nước ngoài và tăng trưởng GDP. Tuy nhiên, khi nền kinh tế phát triển và mức sống tăng, lao động giá rẻ không còn sẵn có nữa. Điều này dẫn đến sự suy giảm của lợi thế cạnh tranh về chi phí, làm giảm sự hấp dẫn của quốc gia đối với các nhà đầu tư.

Những quốc gia rơi vào bẫy thu nhập trung bình thường có ngành công nghiệp và công nghệ phát triển chậm chạp. Họ thiếu sự đổi mới và cải tiến trong quản lý, công nghệ và sản xuất, làm giảm tính cạnh tranh toàn cầu và khả năng tạo ra giá trị gia tăng.

Sự phụ thuộc quá mức vào lao động giá rẻ có thể dẫn đến việc thiếu đầu tư vào nâng cao năng suất lao động và đổi mới công nghệ. Điều này làm giảm khả năng cải thiện sản xuất và tăng trưởng bền vững của nền kinh tế.

>> Xem thêm: Lao động tự do là gì? Chế độ bảo hiểm cho người lao động tự do

Việc quá phụ thuộc vào nhân công giá rẻ sẽ dẫn đến bẫy thu nhập trung bình

Kinh tế tư nhân ít đổi mới

Thiếu sự đổi mới và đầu tư vào nghiên cứu phát triển có thể khiến các doanh nghiệp và ngành công nghiệp không thể nâng cao hiệu quả sản xuất. Kinh tế tư nhân ít đổi mới thường gặp khó khăn trong việc thích ứng với các yêu cầu và tiêu chuẩn mới trên thị trường quốc tế. 

Thiếu sự đổi mới và sáng tạo cũng dẫn đến việc các sản phẩm không cải tiến, không đáp ứng được nhu cầu thị trường quốc tế về chất lượng và tiêu chuẩn. Điều này làm giảm sự cạnh tranh và ngăn cản phát triển bền vững của các ngành công nghiệp.

Phân bổ vốn không hợp lý

Phân bổ vốn không hợp lý là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến bẫy thu nhập trung bình trong nhiều quốc gia. Điều này thường xuất hiện khi các quốc gia đầu tư quá nhiều vào các ngành công nghiệp truyền thống nhưng ít phát triển các lĩnh vực công nghệ cao và đổi mới.

Việc thiếu đầu tư vào giáo dục, đào tạo và các lĩnh vực có tiềm năng cũng góp phần làm giảm năng suất lao động và không tạo ra giá trị gia tăng cao. Đồng thời, các chính sách thuế và đầu tư không hiệu quả cũng dẫn đến sự lãng phí vốn và ngăn cản phát triển bền vững của nền kinh tế.

>> Xem thêm: Vốn ODA là gì? Cách tăng cường hiệu quả vốn ODA tại Việt Nam

Một trong các nguyên nhân chính gây ra bẫy thu nhập trung bình là việc phân bổ vốn không hợp lý

Kinh tế vĩ mô không ổn định

Kinh tế vĩ mô không ổn định là một nguyên nhân quan trọng gây ra bẫy thu nhập trung bình. Sự không ổn định này có thể bao gồm các vấn đề như lạm phát cao, dao động lớn trong tỷ giá hối đoái, khủng hoảng tài chính, hoặc các vấn đề chính trị, xã hội ảnh hưởng đến nền kinh tế.

Khi kinh tế vĩ mô không ổn định, các doanh nghiệp gặp khó khăn trong kế hoạch kinh doanh và đầu tư, đồng thời nhà đầu tư cũng thiếu lòng tin và tránh rủi ro, dẫn đến sự giảm mạnh trong hoạt động kinh tế và phát triển chậm.

Để vượt qua bẫy này, các quốc gia cần thiết lập các chính sách ổn định và bền vững, tăng cường quản lý tài chính và cải thiện môi trường đầu tư để thu hút vốn và tạo đà cho phát triển kinh tế bền vững.

Giải pháp phòng tránh bẫy thu nhập trung bình

Đưa ra các chiến lược, chính sách phù hợp

Các chiến lược và chính sách phù hợp để phòng tránh bẫy thu nhập trung bình bao gồm:

• Phát triển thị trường lao động: Cải thiện chất lượng nguồn nhân lực thông qua đào tạo nghề và giáo dục chất lượng cao, đồng thời nâng cao điều kiện làm việc và thúc đẩy sự chuyển đổi công nghệ trong các ngành công nghiệp.
• Đổi mới cơ cấu kinh tế: Thúc đẩy sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế từ các ngành sản xuất truyền thống sang các ngành công nghệ cao và dịch vụ có giá trị gia tăng cao. Điều này giúp tăng cường tính cạnh tranh và khả năng chống chọi với sự biến đổi của thị trường, đặc biệt là thị trường quốc tế.
• Tăng cường quản lý tài chính và thuế: Cải thiện môi trường kinh doanh bằng cách giảm bớt thủ tục hành chính, tăng tính minh bạch và dự báo về chính sách thuế và tài chính.
• Hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương: Tăng cường đầu tư vào các khu vực nghèo và miền núi, thúc đẩy sự phát triển đa ngành và phân bố lại công nghiệp.

Lập nên các chính sách và chiến lược phù hợp với tình trạng phát triển của quốc gia

Đẩy mạnh hoạt động xuất nhập khẩu

Để đẩy mạnh hoạt động xuất nhập khẩu và giúp phòng tránh bẫy thu nhập trung bình, các quốc gia có thể thực hiện các chiến lược sau đây:

• Đầu tư vào hạ tầng và logistics: Cải thiện hạ tầng vận tải và cảng biển, cũng như các dịch vụ logistics để giảm chi phí vận chuyển và tăng cường khả năng xuất khẩu.

• Đào tạo và nâng cao năng lực nguồn nhân lực: Đào tạo lao động có chất lượng cao và có kỹ năng phù hợp với yêu cầu của ngành xuất khẩu, đồng thời nâng cao chất lượng quản lý và công nghệ sản xuất.

• Khuyến khích đầu tư và phát triển các chuỗi cung ứng: Tạo điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp có thể tham gia vào các chuỗi cung ứng toàn cầu, từ đó tăng cường giá trị gia tăng trong sản xuất.

• Xây dựng các khu công nghiệp và khu chế xuất: Tạo ra các khu vực chuyên biệt để thu hút các doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu, cung cấp các dịch vụ hỗ trợ và giảm thiểu các rủi ro trong sản xuất.

• Đàm phán và ký kết các hiệp định thương mại tự do: Nỗ lực mở rộng thị trường xuất khẩu thông qua việc tham gia vào các hiệp định thương mại tự do hoặc củng cố các mối quan hệ thương mại với các thị trường tiềm năng.

• Tăng cường quảng bá thương hiệu và tiếp thị: Phát triển chiến lược quảng bá thương hiệu và tiếp thị để nâng cao sự nhận diện và tiếp cận của sản phẩm xuất khẩu trên thị trường quốc tế.

• Hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu: Cung cấp các chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ tài chính và hỗ trợ pháp lý để các doanh nghiệp xuất khẩu có thể gia tăng sản lượng và mở rộng thị trường.

Phát triển khoa học công nghệ

Để phát triển khoa học và công nghệ (KHCN) có thể góp phần quan trọng trong việc phòng tránh bẫy thu nhập trung bình và thúc đẩy phát triển kinh tế, các quốc gia có thể áp dụng các chiến lược sau đây:

Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D)

• Tăng cường đầu tư công và tư nhân vào các hoạt động nghiên cứu cơ bản và ứng dụng.
• Thúc đẩy hợp tác giữa các viện nghiên cứu, các trường đại học và doanh nghiệp để đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu và chuyển giao công nghệ.

Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao

Đầu tư vào giáo dục và đào tạo ngành khoa học và công nghệ để nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng cho nhân lực, khuyến khích các chương trình học bổng và đào tạo nâng cao trình độ cho các nhà khoa học, kỹ sư và công nhân.

Chú trọng phát triển nền tảng kỹ thuật, công nghệ và nhân lực

Hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp và doanh nghiệp công nghệ cao

• Cung cấp các cơ chế hỗ trợ tài chính và chính sách thuế thuận lợi cho các startup và doanh nghiệp công nghệ cao.
• Xây dựng các khu công nghệ cao để thu hút các doanh nghiệp công nghệ mới nổi và tạo ra môi trường ổn định cho họ phát triển.

Hợp tác quốc tế trong khoa học công nghệ

• Mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực nghiên cứu và phát triển, đặc biệt là với các quốc gia có công nghệ tiên tiến.
• Tham gia vào các dự án nghiên cứu đa quốc gia để chia sẻ kinh nghiệm và tận dụng tài nguyên.

Áp dụng công nghệ vào sản xuất và quản lý

Khuyến khích sử dụng các công nghệ mới trong quản lý sản xuất, cải thiện quy trình sản xuất và giảm thiểu chi phí.

Trên đây là bài viết Bẫy thu nhập trung bình là gì? Nguyên nhân và giải pháp phòng tránh. Theo dõi Tikop ngay để nhận các bài viết thu nhập và chi tiêu mới nhất.